Wat betekent de coronacrisis voor de regionale energiestrategieën op korte en langere termijn? De RES-regio’s jongleren met drie ballen. Ze proberen zo goed mogelijk volgens plan door te gaan. Daarnaast wordt gewerkt aan scenario’s voor als de maatregelen tegen het coronavirus langer duren. Welke keuzes moet je dan maken richting 2030 en 2050? De derde bal is de hectiek van de alledag, een nerveus en springerig balletje. Voortdurend gaat de telefoon, iedereen zit met vragen en antwoorden zijn er meestal niet stante pede zodat elk telefoontje leidt tot drie andere.

Maar, de elk-nadeelwet van Johan Cruijff gaat ook op; iedereen is ineens bereikbaar. Op bijeenkomsten waarbij je vanwege agendadrukte eerst moeite had drie bestuurders bijeen te krijgen, zijn ze er nu alle zeven! Dat een tweejarige peuter op schoot klimt bij de wethouder brengt in het gezelschap een gloed teweeg waarvan we niet wisten dat we hem hadden. Als je een overheidsgebouw inloopt, stap je in een systeem. Nu kijk je in elkaars huiskamer en in elkaars persoonlijke leven. Dat geeft verdieping, creativiteit en een andere vorm van verbinding. De ‘etherdiscipline’ van Zoom en Teams laat geen ruimte voor door elkaar heen praten, voor ‘oogjes’ en onderhuidse zijstappen. Bij het online vergaderen moet iedereen elkaar wel laten uitpraten. Voor een goed verloop, krijgt iedereen een spreekbeurt en komen nu ook de introverte mensen aan bod. We zitten in een ongekend steile leercurve op het gebied van het gebruik van digitale middelen en gespreksvaardigheden. Het voeren van het goede gesprek begint nu vanzelf bij luisteren. Blijft dit of vallen we straks terug in bekende, vertrouwde en ingeslepen patronen?

In de regio Food Valley onderhandelden laatst twintig stakeholders ruim drie uur lang via een onlineplatform over de concept-RES. Onder water kregen ze via Whatsapp support van nog ‘ns 26 mensen die meeluisterden. Van tevoren was niet iedereen enthousiast, maar na afloop klonk applaus. Dat was op een vreemde manier ontroerend. Ook omdat de aanleiding zo zwaar en ingrijpend is voor iedereen. Dit alles laat onverlet dat het afgelasten van alle fysieke bijeenkomsten een probleem is. Het gesprek in een raadszaal of in een atelier roept een andere diepgang en een ander type gesprek op omdat je elkaar digitaal niet in de ogen kunt kijken.

Eerder vond het voornemen om 1 juni als mijlpaal te laten staan en ruimte te geven voor een ‘voorlopige’ concept-RES, overwegend instemming. Maar, na het kabinetsbesluit om alle bijeenkomsten tot 1 juni af te gelasten, ontstond meerstemmigheid. Dit past in de decentrale aanpak. Elke regio verschilt in aanpak, werkwijze, historie, ambitie en tempo. Juist dat geeft elke regionale samenwerking een eigen karakter. De regio’s en het nationaal programma luisterden naar de zorgen behoeften en belangen van gepassioneerde bestuurders, ambtenaren, inwoners, ondernemers, maatschappelijke partners en volksvertegenwoordigers. In tien regio’s staan de voorlopige concept-RES’en al online. Dit is een formidabele prestatie. Ook al moeten vrijwel alle volksvertegenwoordigers er nog over besluiten. Tegelijkertijd leven er zorgen over hoe recht kan worden gedaan aan het gesprek met volksvertegenwoordigers, samenwerkingspartners en inwoners in het RES-proces.

Als nationaal programma zijn we over de gevolgen van de coronacrisis in gesprek gegaan met de VNG, IPO, Unie van Waterschappen, de ministeries van BZK en EZK, de voorzitters van de uitvoeringstafels van het Klimaatakkoord en het Voortgangsoverleg. Daarbij lagen verschillende scenario’s op tafel, variërend tussen strak handhaven van deadlines voor de RES’en tot verruimen.

Met alle RES-regio’s samen willen we een landelijk doel halen. Het koesteren van de verschillen én zoeken naar saamhorigheid zijn hierbij belangrijke waarden. In die geest is nu besloten om door te gaan op de ingeslagen weg.  We kunnen creativiteit en digitale middelen inzetten om de vaart te behouden in het RES-proces. Tegelijk is er ruimte om de planningen bij te stellen waar dat nodig is voor het goede gesprek.

De maatregelen tegen het coronavirus hebben daarmee hun invloed doen gelden. Maar ze tasten het doel niet aan. Misschien heeft de klap van de plotselinge stilstand iets anders in beweging gezet: een snelle vernieuwing op digitaal vlak en het aloude besef dat om verder te komen, je elkaar ruimte moet geven. “Alleen ga je sneller, samen kom je verder.”

Kristel Lammers is directeur van NP RES, het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën