Ons energiesysteem verandert de komende jaren fundamenteel. Van een fossiel, centraal gevoed en gebalanceerd systeem gaan we naar een duurzaam, decentraal gevoed en gebalanceerd systeem. Daarmee komt onze energievoorziening middenin onze leefomgeving te staan. Tegelijkertijd krijgen inwoners en bedrijven steeds meer een eigen rol in de energievoorziening. Ze zijn niet langer alleen consument, maar ook producent van energie, bijvoorbeeld omdat ze zonnepanelen op het dak van hun woning hebben of omdat ze als energiecollectief samen een zonnepark of windmolen in lokaal eigendom hebben.
Om deze ontwikkeling verder te stimuleren heeft zowel de Europese Unie als Nederland het concept ‘energiegemeenschappen’ geïntroduceerd in de energiewetgeving. Via energiegemeenschappen kunnen burgers, lokale overheden en kleine ondernemingen samen energie opwekken, delen en verkopen.
Daarmee vormen de energiehubs en energiegemeenschappen het decentrale en gedistribueerde energiesysteem van De wereld van B.
Volgens de Energiewet is een energiegemeenschap een juridische entiteit die voor haar leden, vennoten of aandeelhouders activiteiten verricht op de energiemarkt, die niet gericht is op het maken van winst en die als hoofddoel heeft het bieden van milieuvoordelen of economische of sociale voordelen in het lokale gebied waar ze werkzaam is of aan haar leden, vennoten of aandeelhouders.
De Energiewet bepaalt verder dat een energiegemeenschap in haar statuten moet hebben opgenomen dat:
Een energiegemeenschap die hernieuwbare energieprojecten ontwikkelt (bijvoorbeeld windmolens of zonneparken) kan daarnaast in haar statuten opnemen dat alleen personen, gemeenten, waterschappen, provincies of gemeenschappelijke regelingen of micro-ondernemingen, kleine ondernemingen of middelgrote ondernemingen leden vennoten of aandeelhouders van de energiegemeenschap kunnen zijn. Ook kunnen zij in hun statuten opnemen dat leden, vennoten of aandeelhouders in de nabijheid van het duurzame energieproject gevestigd moeten zijn. Net als energiecoöperaties, kennen de coöperatieve energiegemeenschappen een democratische besluitvorming. De leden hebben het voor het zeggen en elk lid heeft een gelijke stem (ongeacht de investeringen die het lid heeft gedaan in energieprojecten).
Is nu elke energiecoöperatie een energiegemeenschap? De Energiewet is daar niet duidelijk over. Het is onduidelijk welke rechten en plichten een energiegemeenschap precies heeft. Om die reden werkt Energie Samen, de koepelcoöperatie voor energiecoöperaties in Nederland, samen met het normeringsinstituut NEN aan een certificering voor energiegemeenschappen. Het is de bedoeling om te komen tot een norm met bijbehorende certificering voor het borgen van de kwaliteit en governance van energiegemeenschappen. Een norm bevat eisen met betrekking tot producten/diensten, processen, systemen en personen. Een energiecoöperatie kan dan in de toekomst deze certificering aanvragen. Wanneer ze deze certificering krijgt en energiegemeenschap wordt, toont ze daarmee aan dat ze aan de vereisten van de norm voldoet. Dat is duidelijk, zowel voor de energiegemeenschap zelf als voor de buitenwereld.
Lees meer over certificering
Bij de energiegemeenschappen zien we dat de warmtevraag en de opwek van elektriciteit steeds vaker worden geïntegreerd. In Nagele wordt de elektriciteit die opgewekt wordt door zonnepanelen gebruikt om warmte te produceren en ondergronds te transporteren naar woningen. ZutphenEnergie ontwikkelt niet alleen windmolens en zonneparken, maar ook een warmtenet op basis van aquathermie. Betuwewind investeert vanuit de revenuen van de opwek van de windmolens in de warmtetransitie in de Betuwe. Energiegemeenschappen gaan daarom vaak over zowel opwek als warmte.
Local4local betekent samen met je energiegemeenschap je eigen energievoorziening organiseren volgens je eigen spelregels tegen een prijs die je ook zelf (samen) in de hand hebt. Dit is waar EnergieSamen zo snel mogelijk naar toe wil als coöperatieve beweging in de energietransitie. Met een consortium (waaronder Windunie, Zuidenwind, Grunniger Power, EnergieSamen Rivierenland, Agem, Deltawind en om | nieuwe energie) van dertien partners werkt EnergieSamen aan dit concept. De productie van duurzame energie is goedkoper geworden dan fossiele energie en de daaraan gekoppelde marktprijs van elektriciteit. Dat is de basis voor het project Local4Local. Het idee is dat inwoners voor hun energie niet meer betalen dan die kostprijs met een kleine plus erop. Lokaal opgewekte stroom wordt lokaal gedeeld met de leden van een energiegemeenschap. In een energiegemeenschap zijn de leden niet alleen groepen burgers, zoals gebruikelijk in een energiecoöperatie, maar kan iedereen in de lokale gemeenschap meedoen: burgers, bedrijven, gemeenten en maatschappelijk vastgoed.
Kijk voor meer informatie op de website van Local4Local.
In de Energiewet die geldend is vanaf 1 januari 2025 is energie delen als nieuwe activiteit opgenomen. Daarmee is het voor iedereen die een eigen opwekinstallatie heeft (bijvoorbeeld zonnepanelen op het dak) of lid is van een energiegemeenschap mogelijk geworden om energie te delen.
De Energiewet bepaalt dat iemand alleen energie kan delen als hij of zij een contract heeft met een energieleverancier die energie delen aanbiedt en dat iedereen waarmee energie gedeeld wordt, ook een leverings- of terugleveringsovereenkomst heeft bij diezelfde energieleverancier.
Een energiegemeenschap die een zonne- of windpark (gedeeltelijk) in lokaal eigendom heeft kan de opgewekte stroom delen met haar leden. Dat betekent dat het concept van Local4Local (energie leveren tegen een stabiele, eerlijke prijs) ook mogelijk is.
De energiegemeenschappen zijn een vernieuwende participatievorm. Net als bij het streven naar lokaal eigendom zijn inwoners immers eigenaar van hun eigen energievoorziening en participeren dus in het energiesysteem. Daarmee is het ook een vorm van democratische vernieuwing. De governance en de besluitvorming binnen zo’n energiesysteem vormt immers een nieuwe vorm van democratische besluitvorming, naast de bekende democratische instituties als de overheden en waterschappen. Deze nieuwe vorm zal zich moeten ontwikkelen met een goede democratische borging. Ook zal ze haar plek moeten vinden tussen en een goede samenwerking moeten vinden met de andere democratische instituties.
Lokaal eigendom ontwikkelt zich dus verder in de richting van energiegemeenschappen, waarbij omgevingspartijen niet alleen eigenaar zijn (van een deel) van de productie-installatie, maar de opgewekte stroom ook kunnen delen, opslaan en verkopen.
Energiecoöperaties leggen de focus steeds meer op het gehele energiesysteem: ze koppelen opwek aan warmte, opslag, laadinfra en/of waterstof. We voorzien een doorontwikkeling van energiecoöperaties naar energiegemeenschappen, waar inwoners en ondernemers lokaal regie nemen over hun eigen energievoorziening.
Dat vraagt iets van de energiecoöperaties, maar ook van overheden. Daarnaast kent de ontwikkeling naar lokaal balanceren en daarmee naar energiehubs of energiegemeenschappen vele uitdagingen, zowel institutioneel, technisch en sociaal-cultureel als op het gebied van governance. Om RES-regio’s hier zo goed mogelijk op voor te bereiden onderzoeken we, samen met onze partners, de Participatiecoalitie, het Nationaal Klimaat Platform en RVO/Duurzaam Door allerlei aspecten van energiegemeenschappen en wat dit betekent voor RES-regio’s, provincies en gemeenten.
Een van die aspecten is de samenwerking tussen energiegemeenschappen en gemeenten. Die energiegemeenschappen werken op basis van andere waarden dan private partijen en hebben een andere werkwijze. Dat maakt deze samenwerking anders dan een private-private samenwerking. De gemeente heeft een andere rol. En het karakter van de samenwerking is anders: vaak gaat het om een langjarig partnerschap.
Een bewonerscollectief heeft vaak ruimte nodig om te groeien naar volwassenheid en doorloopt daarin verschillende fasen. Anderzijds heeft de gemeente tijd nodig om zich nieuwe rol en samenwerking met dat bewonerscollectief eigen te maken. Beide hebben dus opgroeiruimte nodig. Het is een zoekproces, een proces van samen leren en leren door te doen. Zoals elk partnerschap vraagt het aandacht voor de relatie zelf, voor heldere afspraken en ruimte voor (zelf)reflectie.
Bij het creëren van opgroeiruimte zijn een aantal onderdelen en thema’s van belang. Lees er alles over op de website van Duurzaam Door.
Zie ook het project Samenwerking van NP RES, VNG, Participatiecoalitie en NVDE onder Lokaal Eigendom.
Een robuuste en professionele energiegemeenschap vereist ook een bloeiende sociale gemeenschap met een democratisch geborgde governance. Er is over het algemeen wat minder aandacht voor, maar is o zo belangrijk voor een sterke gemeenschap. Denk aan uitdagingen als talloze vergaderingen waarin je ieders stem wilt horen, het omgaan met conflicten, het betrekken van allerlei doelgroepen, omgaan met gemeenschappelijk eigendom en samenwerken met partners. Hoe doe je dat als gemeenschap?
Binnen een project van Duurzaam Door ontwikkelde Energie Samen de Krachttraining: een set van laagdrempelige gesprekskaarten waarmee een energiegemeenschap intern in gesprek kan gaan over verschillende aspecten aan hun gemeenschap.
Lees er hier meer over en download de gesprekskaarten.
Particibeter is een podcast over participatie in de energietransitie. NP RES heeft bijgedragen aan drie afleveringen in deze reeks. De eerste aflevering gaat over buurtbewoners en je relatie als overheid met hen, de tweede gaat over de rol van gemeenten bij inwonerinitiatieven, de derde over energiegemeenschappen: wat betekenen die voor participatie? Beluister hier de podcast Particibeter.
Nieuwbouwwijk De Hoven Noord in Zutphen kan op de klassieke manier wellicht niet tijdig over voldoende stroom beschikken. In een masterclass ‘De wereld van B’ onderzoeken deelnemers uit RES-regio Stedendriehoek hoe het anders kan. ‘Energie is integraal onderdeel van ruimtelijke ontwikkeling.’ Lees meer over Energie voor nieuwe wijk De Hoven Noord: zo kan het wél
In Voorhout (gemeente Teylingen in Zuid-Holland) is een nieuwe woonwijk gebouwd, waarbij het energiesysteem direct is meegenomen in de plannen. De buurtbatterij, die gekoppeld is aan laadpalen met deelauto’s, draagt bij aan de lage energiekosten van de bewoners. Lees meer over Hooghkamer in Voorhout: nieuwbouw met een lokaal energiesysteem
Soms neemt een buurt, wijk of dorp de regie over de eigen energievoorziening, zowel voor de opwek van duurzame stroom als de warmtevoorziening. We noemen dat een energiegemeenschap. Dat gebeurde ook in Nagele. Samenwerking met de gemeente is daarbij cruciaal, zegt projectleider Rutger Bergboer. Lees meer over Inwoners Nagele pionieren met regie over eigen energievoorziening
Tien bedrijven en instellingen ontwikkelen binnen het TROEF-consortium energiegemeenschappen waarin gebruikers via een digitaal platform energie, data en diensten met elkaar delen. ‘Dat leidt tot lagere kosten, een kleinere CO2-footprint en minder netcongestie’, zegt Daan Rutten van ENTRNCE. Lees meer over TROEF: energie delen is goedkoper, duurzamer en efficiënter
Deze website maakt gebruik van cookies. Lees meer over cookies in onze cookieverklaring.
Deze cookies verzamelen nooit persoonsgegevens en zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website.
Deze cookies verzamelen gegevens zodat we inzicht krijgen in het gebruik en deze website verder kunnen verbeteren.
Deze cookies zijn van aanbieders van externe content op deze website. Denk aan film, marketing- en/of tracking cookies.