Robert Wilms is al zo lang hij zich kan herinneren bezig met verduurzaming. ‘Het Brundtland-rapport over duurzame ontwikkeling uit de jaren 80 was mijn inspiratie om milieukunde te gaan studeren,’ zegt hij. Sindsdien werkt Robert aan energie en klimaat, vanaf 2007 als beleidsmedewerker duurzame ontwikkeling bij de fusiegemeente Leudal, daarvoor bij andere gemeenten. ‘De oprichting van een energiegemeenschap komt bij ons dan ook niet zomaar uit de lucht vallen’, zegt Robert. ‘Die kent een aanloopgeschiedenis van zeker vijftien jaar, waarin wij, via participatietrajecten, samen met inwoners en bedrijven duurzame projecten ontwikkelen.’
Energiegemeenschap Leudal in het kort
- De gemeente Leudal werkt met twee energiecoöperaties aan de oprichting van een energiegemeenschap, bestaande uit zestien kleinere gemeenschappen: dorpen die via lokale opwek en het delen van energie in hun eigen energie- en warmtebehoefte voorzien.
- De gemeente ontwikkelde hiervoor een routekaart met zes stappen: activeren, inzicht, basis op orde, ontwerp, energie delen en energiegemeenschap.
- Advies aan andere gemeenten: begin gewoon, ook als je nog niet alles weet, en wees bereid je beleid aan te passen aan veranderende inzichten.
Van energiecoöperatie naar energiegemeenschap
Dat leidde ertoe dat een groepje inwoners ruim tien jaar geleden een energiecoöperatie startte. ‘De gemeente ondersteunde dat initiatief van harte’, zegt Robert. ‘Dus toen het op een gegeven moment stopte, hebben we de initiatiefnemers aangeboden om als gemeente mee te gaan doen. Zo ontstond energiecoöperatie Leudal Energie: een samenwerkingsverband van inwoners en de gemeente.’ De coöperatie begon met kleine duurzame projecten als zonnepanelen op daken, het inzetten van energiecoaches en het aanbrengen van ledverlichting. ‘Vervolgens realiseerden we, in samenwerking met de provincie en omliggende gemeenten, zes nieuwe windmolens in Leudal. Vanwege het coöperatieve karakter kwamen daar nauwelijks bezwaren tegen.’
Toen de energieprijzen een paar jaar geleden fors stegen, leverden de windmolens veel geld op. ‘Daarmee konden we energiebesparing en duurzame projecten in de omgeving subsidiëren’, blikt Robert terug. ‘Dat werkte als een vliegwiel voor ons energiebeleid. We waren toe aan een volgende stap: het oprichten van een energiegemeenschap. Met Leudal Energie en een tweede energiecoöperatie, Zuidenwind, zijn we hiermee aan de slag gegaan.’
Pilots in Heibloem en Ell
Met de invoering van de Energiewet, per 1 januari 2026, worden energiegemeenschappen in ons land een juridische entiteit, nadat Europese regelgeving dit al eerder mogelijk maakte in de lidstaten. In een energiegemeenschap kunnen inwoners, lokale overheden en kleine ondernemingen samen duurzame energie opwekken, met elkaar delen en verkopen. Een nieuwe ontwikkeling, die nog lang niet helemaal is uitgekristalliseerd. Hoe pakt Leudal dit aan? Robert: ‘De gemeente Leudal bestaat uit zestien kleine dorpen, met een sterke sociale cohesie. Mensen voelen zich met elkaar verbonden, via de carnaval, de voetbalvereniging of de schutterij. Die sociale samenhang, in combinatie met mogelijkheden voor lokale opwek via windmolens en zon op dak, maakt samenwerken in een energiegemeenschap bij ons kansrijk. We zijn twee pilots gestart in de dorpen Heibloem en Ell. Daar staan windmolens en er liggen zonnepanelen op staldaken. Bovendien produceert een aantal agrarisch ondernemers in die dorpen groen gas. Er is dus al lokale opwek, waardoor de dorpen in hun eigen energie- en warmtebehoefte kunnen voorzien. Het idee is dat we de energie tegen kostprijsplus beschikbaar gaan stellen aan inwoners en bedrijven in het dorp. Onze pilots zijn ‘local4local-pilots’ van Energie Samen, de landelijke koepel van energiecoöperaties.’
Routekaart met zes concrete stappen
Om het proces op weg naar de energiegemeenschap te stroomlijnen, heeft Leudal een routekaart opgesteld met zes concrete stappen. De route werkt van activeren, inzicht en basis op orde, via ontwerp en energie delen naar de oprichting van de energiegemeenschap. Hoe ver is Leudal nu op die route? ‘In de pilotdorpen zijn we, via parallelle projecten, druk bezig met de eerste drie stappen’, zegt Robert. ‘We zijn begonnen met het samenstellen van een projectgroep en het informeren en enthousiasmeren van inwoners en mkb-bedrijven. We maken het hen zo aantrekkelijk mogelijk om mee te doen, bijvoorbeeld door het gratis aanbieden van energiecoaches, een warmtescan en gebruik van een klusbus. Op die manier geven we mensen inzicht in hun energiegebruik, wijzen we hen op de mogelijkheden van besparen en isoleren en helpen we hen om maatregelen meteen uit te voeren.’
Zo brengt Leudal de basis op orde – stap 3 – om vervolgens verder te kunnen met stap 4: het ontwerpen van de governance en het opstellen van een samenwerkingsovereenkomst. ‘Iedereen in onze gemeente kan lid worden van de energiegemeenschap’, zegt Robert. ‘En bij voorkeur zien we dan ook zowel inwoners als bedrijven en de gemeente vertegenwoordigd in het bestuur. Maar hoe je dat het best regelt, zoeken we nog uit, evenals hoe je in de praktijk energie met elkaar mag delen. We willen het liefst dat de stroom die onze windmolens opwekken tegen een goedkoop tarief rechtstreeks de huizen ingaat die daar gebruik van willen maken, op basis van gelijktijdigheid van vraag en aanbod. Dat kan via een app op je telefoon die aanbod en gebruik van energie op dat moment met elkaar matcht. Maar de details daarvan werken we ook nog uit.’
Inwoners ervaren voordelen van coöperatieve aanpak
Leudal hoopt over een jaar of twee de laatste stap te zetten: de daadwerkelijke start van de energiegemeenschap. ‘Idealiter wordt dat één energiegemeenschap die uit zestien kleinere gemeenschappen bestaat, die allemaal in hun lokale energie- en warmtebehoefte voorzien’, zegt Robert. ‘In welke organisatorische vorm we dat gieten, onderzoeken we nog. Het kan bijvoorbeeld een bv worden, of een coöperatie die zich energiegemeenschap noemt. Dat is nu nog niet besloten.’ De gemeente Leudal werkt aan de energiegemeenschap in samenwerking met een groot aantal partijen – zoals de provincie, de RES-regio en de netbeheerder – en voelt zich binnen de gemeente gesteund door de politiek en de inwoners. ‘Er is weinig weerstand’, zegt Robert. ‘Dat komt door onze ervaring met coöperatieve windmolens. Mensen zijn daar positief over, want ze merken de voordelen van zo’n aanpak, zoals de sponsoring van de speeltuin of de elektrische buurtbus.’
Begin gewoon en wees flexibel
Welke tips heeft Robert voor andere gemeenten die een energiegemeenschap willen oprichten? ‘Begin gewoon’, zegt hij. ‘Wij weten ook nog niet exact wat een energiegemeenschap inhoudt. Maar in plaats van daar steeds maar rapporten over te laten schrijven, kun je beter van start gaan. Al doende leer je.’ Een jurist en een adviesbureau ondersteunen de gemeente onder andere bij de juridische en governance-vraagstukken. Omdat er nog vragen en onzekerheden zijn, moet je wel flexibel zijn, voegt Robert toe. ‘Bij veranderende inzichten moet je bereid en in staat zijn om je beleid en je route nu en dan bij te stellen. Ook wij zijn niet alwetend. Al zoekend gaan we stap voor stap op ons doel af.’
Meer informatie