Als volksvertegenwoordiger zit je er vaak middenin. Je vraagt je af: hoe blijf ik staan waar ik voor sta, maar luister ik ook naar de geluiden uit de samenleving waar ik zo niet mee eens ben? De genoemde training is gebaseerd op het gedachtengoed van Bart Brandsma. Na jarenlang ervaring met conflict en polarisatie over de hele wereld ontwikkelde hij het Denkkader Polarisatie. Polarisatie is niet iets dat je even oplost, zegt hij. Het is een dynamiek, een manier waarop mensen zich tot elkaar verhouden. Het gaat niet om wát mensen zeggen, maar om hóe ze tegenover elkaar komen te staan. Niet ‘ik ben het niet met je eens’, maar ‘jij hoort niet bij ons’. En dat is gevaarlijk – vooral als emoties oplopen, feiten niet meer tellen en het midden stil blijft. En vooral voor dat midden kan een volksvertegenwoordiger van betekenis zijn.
De plus van polarisatie
Polarisatie heeft naast nadelen ook voordelen, leerde ik. Polarisatie legt belangen en spanningen bloot die anders misschien onzichtbaar blijven. Dat kan belangrijk zijn voor democratisch debat. Polarisatie helpt bij het vormen van identiteit als mensen zich sterker verbinden met een groep of overtuiging. Dat geeft richting, houvast en, zeker in onzekere tijden, gemeenschapsgevoel. En polarisatie zet dingen in beweging. Wanneer groepen stelling nemen, komt er vaak meer politieke en maatschappelijke aandacht voor een thema. Denk aan klimaatactivisten die zorgen op de kaart zetten of boerenprotesten die transitiebeleid beïnvloeden.
De vijf posities – en de rol van de bruggenbouwer
Brandsma beschrijft vijf posities in een gepolariseerd debat: de twee uitersten (de ‘pushers’), hun ‘kampen’, het stille midden en de bruggenbouwer. De bruggenbouwer wordt, als hij/zij niet uitkijkt, de ‘zondebok’, hij niet expliciet partij kiest, het conflict probeert te overstijgen en daardoor door de pushers als gezamenlijke tegenstander wordt aangevallen.
Misschien herken je dit wel: je zit in een raadsvergadering over bijvoorbeeld het plaatsen van windturbines. Voorstanders roepen dat we tempo moeten maken vanwege het klimaat. Tegenstanders hebben zorgen over hun uitzicht, gezondheid en stem in het proces. Er ontstaan twee kampen. Je sympathiseert met een van de kampen. Dit is het moment om te zeggen: “Ik hoor de zorgen, ik voel de emotie – laten we samen zoeken naar wat ons bindt.” Dit is géén neutrale of passieve positie als bruggenbouwer. Je kiest juist bewust voor zoeken naar gezamenlijke grond, dialoog en wederzijds begrip. Je zou kunnen zeggen: “Ik hoor vooral twee uitersten, maar ik ben benieuwd of er nog andere stemmen zijn, en naar wat ons bindt..” Benoem wie welke positie inneemt in een debat. Niet de boel sussen dus, maar interveniëren in de dynamiek.
Depolariseren
Een van de krachtigste interventies is om te investeren in de grote groep wiens stem we vaak niet horen. Het echte werk gebeurt niet op de flanken, maar juist in het midden. De twijfelaars, de zoekers zijn vaak bereid mee te denken, als ze zich maar gezien voelen. Dat vraagt om een andere houding. Niet de snelle mening, maar de oprechte vraag. Niet de stelling, maar het verhaal. Geef ook deze groep een stem, ruimte en erkenning.
En weet, polarisatie heeft brandstof nodig: wij-zij-taal, vijanddenken. Een krachtige interventie is om zelf te stoppen met daaraan brandstof te leveren en dus mensen geen ‘tegenstanders’, ‘klimaatontkenners’ of ‘wappies’ te noemen. Mensen hebben zorgen over… of ‘sommigen maken zich zorgen, anderen voelen juist urgentie…. Want willen we niet allemaal een leefbare toekomst? En wil je als volksvertegenwoordiger niet juist weten hoe een oplossing eruitziet die voor inwoners wél werkt? Zo benadruk je juist het gezamenlijk belang,
Ook stellingen kunnen brandstof zijn voor wij/zij denken. Dilemma’s en verhalen helpen soms beter uit te leggen wat er aan de hand is. Leg ook uit wat er op het spel staat, welke gemeenschappelijke waarden een rol spelen en wat je eigen worsteling is. Bijvoorbeeld: “Hoe zorgen we voor voldoende en betaalbare (wind)energie, zónder dat mensen zich buitengesloten voelen?” Neem mensen mee in jouw afweeg- en denkproces.
We leven in een tijd van grote veranderingen. Polarisatie hoort daarbij. Maar laten we elkaar niet verliezen in het wij-zij-denken, want dan verliezen we ook de kans om samen te bouwen aan een duurzame toekomst. Juist in het midden ligt de weg vooruit.