Energieopslag is een belangrijk onderdeel van het energiesysteem van de toekomst. Dat zal immers voor een groot deel gebaseerd zijn op wind- en zonne-energie, die niet altijd wordt opgewekt op het moment dat er vraag naar is. Als projectleider verduurzaming bedrijventerreinen bij de gemeente Oosterhout en trekker van de werkgroep elektriciteit van de RES West-Brabant, is Piet Ackermans nauw betrokken bij de ontwikkeling van het Brabantse energiesysteem. Recent stelde de regio het Regionaal Plan Energiesysteem West-Brabant Energie in Balans (RPE-WBEB) op, dat niet voor niets de ondertitel ‘Energie in Balans’ draagt. ‘Ook wij constateren in dat plan dat we, om vraag en aanbod van energie en het elektriciteitsnet in balans te houden, in Brabant vormen van energieopslag nodig zullen hebben’, zegt Piet.
Sturen op landschappelijke inpassing
Een van die vormen is - naast warmte en waterstof - batterijopslag. Ontwikkelaars van batterijsystemen spelen daarop in: gemeenten ontvangen steeds vaker vergunningsaanvragen voor het bouwen van grootschalige batterijsystemen. Zo ook de gemeente Oosterhout, die twee aanvragen kreeg voor batterijen op een industrieterrein. ‘Je moet je voorstellen dat voor batterijopslag in het algemeen één tot vier hectare grond nodig is, dat heeft forse impact op het landschap’, aldus Piet. Hij liep ertegenaan dat de gemeente bevoegd gezag is op dit gebied, maar niets in handen heeft om hierop te sturen, zoals bijvoorbeeld de gemeente Breda ook al opmerkte. ‘Er is wel een handreiking vergunningverlening van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)’, zegt Piet, ‘Maar daarin ontbreekt hoe je batterijopslag inpast in het landschap.’
Dat bracht Piet en zijn collega’s op de gedachte dat er een afwegingskader nodig is voor grootschalige batterijopslag. ‘Zo’n kader bestond nog niet’, zegt Piet. ‘Daarom hebben wij, op basis van een quickscan naar de mogelijkheden van batterijopslag in onze regio, in samenspraak met de expertpool van het Nationaal Programma RES en RVO, een afwegingskader opgesteld voor RES-regio West-Brabant. Met als doel om het landelijk toepasbaar te maken. Want veel regio’s en gemeenten zoeken houvast op dit gebied.’ Adviesbureau Movares maakte het kader, in opdracht van RVO en in nauwe samenwerking met de RES West-Brabant. Daarnaast was een groot aantal andere partijen betrokken, zoals de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant, de provincie Noord-Brabant, netbeheerders TenneT en Enexis en branchevereniging Energy Storage NL.
Inpassen, aanpassen of transformeren
Het afwegingskader richt zich op ruimtelijke inpassing van grootschalige batterijsystemen. Het gaat dus niet over thuis- en buurtbatterijen of energiehubs. Het kader bevat criteria op verschillende gebieden. Aan welke wetgeving en eisen op het gebied van bijvoorbeeld veiligheid moet je voldoen? Wat voor type opslag is het, en wat wordt het vermogen? Hoe verhoudt zich dat tot het elektriciteitsnet? En vooral: wat is de ruimtelijke impact en hoe past de opslag in het landschap?
Het afwegingskader onderscheidt verschillende soorten van ruimtelijke inpassing, verduidelijkt Piet. ‘Ten eerste batterijopslag op een industrieterrein. Dat valt onder de regels van het omgevingsplan. Daar kun je dus aan toetsen. Als de opslag aan het omgevingsplan voldoet, moet je een vergunning afgeven.’ Daarnaast noemt Piet batterijopslag in combinatie met een wind- of zonnepark. ‘Voor zo’n park heb je al vergunningsprocedures doorlopen waar batterijopslag vaak in past.’ In een aantal gevallen zal het echter gaan om ‘losse’ batterijen in het landschap, bijvoorbeeld in de buurt van een 150 kV-hoogspanningsstation. Piet: ‘Dan biedt het kader een heldere driedeling waar je gebruik van kunt maken bij vergunningverlening: inpassen, aanpassen of transformeren. Inpassen betekent dat je de batterij laat passen in het landschap, denk aan een batterij die ligt verscholen tussen struiken naast een bos. Bij aanpassen verrijk je de batterijopslag met extra ruimtelijke bouwstenen, zoals een ecologische verbinding of een fietspad. Transformeren houdt in dat je een gebied echt omvormt tot een energielandschap, waarin je de batterij combineert met een wind- of zonnepark.’
Daarnaast bevat het afwegingskader een kansenkaart, die inzicht geeft in de meest geschikte locaties voor batterijopslag binnen de regio. Piet: ‘Daarin zijn kaarten met plekken waar het níet kan, bijvoorbeeld vanwege natuurwaarden, archeologisch belangrijke gronden of beschermd dorpsgezicht, over elkaar heen gelegd. Uiteindelijk blijven er dan een aantal witte vlekken in de regio over waar batterijopslag mogelijk is. Ook die kansenkaart helpt dus bij het bepalen waar batterijen al dan niet geplaatst kunnen worden.’
Inzicht in ruimte op het net
Het afwegingskader is dit voorjaar in een eerste versie afgerond. ‘Je ontdekt dan ook al snel wat je nog tekortkomt’, lacht Piet. ‘Er liggen nog aardig wat knelpunten waar we met elkaar mee aan de slag moeten.’ Zo noemt Piet bijvoorbeeld de relatie met het elektriciteitsnet en de rol van de netbeheerder. ‘Zo heeft landelijk netbeheerder TenneT aangegeven dat er in de provincie Brabant in 2030 1.000 tot 2.000 megawatt aan batterijopslag nodig zal zijn. Alleen kan TenneT niet zeggen hoe zich dat verdeelt over de gemeenten, omdat zij daar volgens de Energiewet niet over gaan. Terwijl dat voor ons wel belangrijk is om te weten. Net als de vraag of de netbeheerder ruimte op het net heeft om een batterij op een bepaalde locatie aan te sluiten. Dat is voor gemeenten relevante informatie bij het verlenen van een vergunning. Regionaal netbeheerder Enexis gaat nu aan de slag om hier meer inzicht in te geven via een opslagruimtekaart.’
Nog niet alle vragen opgelost
Een andere vraag is, aldus Piet, hoe het zit met participatie. ‘Voor zon- en windprojecten streven we naar 50% lokaal eigendom. Het lijkt ons zinvol om iets soortgelijks voor batterijopslag te ontwikkelen. Ik heb hierover gesproken met branchevereniging Energy Storage NL.’ Daarnaast realiseerde de gemeente Oosterhout zich dat er voor batterijopslag op het industrieterrein een particuliere kabel moet worden gelegd door openbaar gebied. ‘Terwijl er onder ons grondgebied alleen publieke kabels gelegd mogen worden. Wat betekent het voor onze vergunningverlening als het leggen van een kabel niet mogelijk is? Ook voor dat soort nieuwe aspecten moeten we oplossingen zoeken.’ Ten slotte wijst Piet nog op de noodzaak dat de gemeenteraad het afwegingskader als beleidsdocument vaststelt. ‘Dat is nodig om het rechtsgeldig te kunnen gebruiken bij vergunningverlening.’
Op weg naar versie 2.0
Het afwegingskader is nog maar een eerste stap op weg naar meer duidelijkheid rond vergunningverlening voor batterijopslag, beseft Piet. Maar wel een heel belangrijke stap. ‘We staan aan het begin van een batterijhausse, en het is zaak dat we daar grip op krijgen om te voorkomen dat die ons overspoelt.’ Piet zegt dat feedback op het afwegingskader welkom is. ‘Op basis van de suggesties die we krijgen zullen we een 2.0-versie maken waar hopelijk gemeenten in het hele land hun voordeel mee kunnen doen.’
Meer informatie
Contactpersoon
Piet Ackermans, projectleider verduurzaming bedrijventerreinen bij de gemeente Oosterhout en trekker van de werkgroep elektriciteit van de RES West-Brabant.