De (eerst) kwartiermaker, en nu adviseur van de PEM, hoeft niet lang na te denken over de vraag wat hij de komende tien jaar wil bereiken. ‘Dat er in alle Limburgse gemeenten energiegemeenschappen komen voor duurzame opwek in lokaal eigendom, die lokaal wordt gebruikt, opgeslagen en onderling wordt gedeeld. Lokale energiesystemen ontlasten het landelijk energienet en ze kunnen bijdragen aan het doorgaan van ruimtelijke ontwikkelingen die nu van de haak dreigen te vallen door netcongestie.’ Gemeenten kunnen daarin juist nu een grote rol spelen; op 1 januari 2026 gaat de nieuwe Energiewet in, die energiegemeenschappen mogelijk maakt. ‘We willen gemeenten helpen de taken beter uit te voeren, nadrukkelijk niet hun rol overnemen vanuit de provincie.’

Kennis ontwikkelen en delen

De missie van de PEM is kennis te ontwikkelen en kennis te delen om de positie van gemeenten te versterken. Daan Arkesteijn werkt met z’n bedrijf Enter Next Level in opdracht van de PEM. Hij nam zelf twee jaar geleden samen met zijn compagnon Jan Albert Timmerman het initiatief voor de Energiegemeenschappen Alliantie, een platform met het doel het profijt van grote energieprojecten in gemeenschappen te laten landen. ‘De winst vloeit nu overwegend naar de markt, en de gemeenschap krijgt de lasten. Als je geluk hebt, kun je als inwoner hooguit obligaties kopen. Het zou zo moeten zijn dat lokaal opgewekte energie beschikbaar is voor de lokale gemeenschap, en dat die zelf grip heeft op de prijs.’

Lokale energiesystemen

Het belang van lokale energiesystemen wordt inmiddels breed gedeeld. Onlangs stuurde minister Hermans (KGG) er een brief over aan de Tweede Kamer. Daan: ‘De koers is dat we met decentraal veel minder het net hoeven te verzwaren, gemeenschappen weerbaar maken, dat energie lokaal beschikbaar is, en dat we er 100% zeggenschap over krijgen.’

Governance

Namens de PEM onderhoudt Daan vanuit het provinciale PEM team onder leiding van een ambtelijke kwartiermaker contact met, en verbindt hij alle Limburgse gemeenten waar pilots zijn met energiegemeenschappen. Hij onderzoekt welke initiatieven er nu zijn, en tegen welke problemen ze aanlopen. ‘Bij de PEM gaan we kennis en capaciteit bieden om te versnellen. Op basis van wat er in de praktijk gebeurt en wat daar nodig is.’ Hij ziet bijvoorbeeld energiegemeenschappen worstelen met de governance. ‘Hoe breng je inwoners, bedrijven en de overheid in één entiteit aan tafel? Ik ben voorstander van een 3-partitiemodel waarbij de gemeente, inwoners en de bedrijven elk één stem hebben. Je organiseert de achterban op een eigen wijze bijvoorbeeld als inwoners in een energiecoöperatie, waarbij elke partitie één iemand naar voren schuift die met de andere partities overlegt over de dingen die moeten worden geregeld.’  Zo vormt de energiegemeenschap een juridische vorm om toestemming te krijgen voor het onderling aan elkaar leveren van energie. Denk aan een particulier met een zonnedak, die als hij overdag niet thuis is, stroom levert aan de supermarkt of de school en als inwonerslid levert aan de energiegemeenschap. Of een combinatie van een energiehub van bedrijven die op een klein grid energie uitwisselen, en die hun overschot leveren aan een nabijgelegen woonwijk, vanuit de partitie lokaal bedrijfsleven. ‘Het doel is dat burgers en bedrijven met de lokale overheid samen energie uitwisselen in hetzelfde platform, de energiegemeenschap, met dezelfde rechten als een normale energieleverancier.’    

Minder ruimte voor commercieel

In gemeenten is er veel behoefte aan kennis over het borgen van lokaal eigendom. Hoe kan de gemeente er (ruimtelijk) op sturen dat energieprojecten echt van de gemeenschap worden? De PEM wil de bewustwording organiseren dat commerciële ontwikkelaars, zonder de doelstelling om energie te delen, minder ruim baan krijgen. ‘Het gaat nu vaak zo dat er vanuit een provinciaal of gemeentelijk plan ruimte is, en dat de overheid zo’n project moet vergunnen. Maar willen we dat wanneer het dorp vooral lasten ervaart, en nauwelijks lusten?’ Daan vertelt hoe in een gemeente een plan heeft voor een PVT-veld (zonnepanelen die ook warmte opwekken) om een lokaal warmtenet te voeden waarbij de ruimte planmatig ten gunste van een commerciële ontwikkelaar viel. Gemiste kans. ‘In gemeenten is er veel behoefte aan slagkracht, kennis en innovatiekracht. De markt is beter georganiseerd, gemeenten worden overspoeld door alle nieuwe vraagstukken. Met de PEM streven we ernaar om gezamenlijk steeds slimmer te worden. De dingen beter organiseren en bij elkaar brengen om het geld en de kennis in de gemeenschappen te houden, en niet weg te laten lopen naar de markt. Energie hebben we immers altijd en allemaal nodig.’

Voorbeelden

Daan vertelt over een casus in de gemeente Roerdalen, waarbij een energiecoöperatie van idealistisch gedreven inwoners voor het besluit kwam te staan om miljoenen te investeren in een zonnepark, en zich terugtrok. In lijn met het doel van de PEM nam de gemeente daar al als pionier het heft in handen. Ze ontwierp en financierde het plan voor het zonneveld naast een bestaande grote stortplaats die ook vol komt te liggen met zonne-energie, combineerde het met natuurdoelstellingen, en claimde 7 MW voor de gemeenschap. ‘Wanneer er een energiegemeenschap komt, kan de gemeente de energie aan aanbieden aan de lokale energiegemeenschap en het park desgewenst inbrengen.’

De gemeente Landgraaf maakte een plan voor zonnecarport, een parkeerplaats met laadvoorzieningen, overkapt met zonnepanelen. In overleg met de PEM besloot de gemeente de zonne-carport niet in de markt te zetten, maar zelf eigenaar te blijven. Dit opent de mogelijkheid om straks in een energiegemeenschap energie te delen met de nabijgelegen sporthal, basisschool, woonwijk en kantoren. ‘De zonnecarport kan de start zijn voor een pilot met een mini-energiegemeenschap waarvan we met de gemeente kunnen leren.’ In het project komen accu’s die overdag worden geladen, en ’s avonds worden ontladen, ’s winters worden ze geladen met dalstroom.

Een lerende gemeenschap

‘In Limburg zijn 31 gemeenten bezig. Ze doen kennis en ervaring op, hebben succes en ze maken soms ook fouten, kortom: ze léren,’ zegt Daan. ‘Doordat we in de PEM overzicht krijgen van wat er speelt kunnen we de kennis delen, en een lerende gemeenschap worden.’ Daan ervaart bij het ophalen van pilots nu al de ‘plus’ van de PEM, door gemeenten die met hetzelfde bezig zijn aan elkaar te verbinden. ‘We hebben een sterke overheid nodig. De opgave is zo groot, als we vooruit willen, moeten we zorgen dat de overheid z’n kennis ontwikkelt, ook om weerwerk te bieden aan beter georganiseerde partijen. Daarnaast is het van belang dat we kennis en bewustwording bieden aan raadsleden en bestuurders, want er is veel mis- en desinformatie over bijvoorbeeld windenergie en andere onderwerpen. Ook staan we in de samenleving straks voor ruimtelijke afwegingen, welke investeringen in verduurzamen zijn passend in de gewenste economische en ruimtelijke ontwikkeling?’

Kansen benutten

Met de PEM neemt de provincie Limburg het voortouw om gemeenten gezamenlijk te versterken, en als medeoverheden de touwtjes in handen te nemen. Lokale energiecoöperatie zijn als bewonersplatformen welkom om aan te sluiten, zegt Daan. ‘Met alle uitdagingen die er voor ons liggen en om ons heen gebeuren, is dit dé kans om Nederland via de energietransitie lokaal weerbaar te maken en voor onszelf te zorgen op gemeenschapsniveau. Ik hoop dat heel veel mensen met ons mee gaan pionieren.’

Contact: Daan Arkesteijn daan@enternextlevel.nl