Energie lijkt iets groots en abstracts—tot het over de scooter van je kind gaat. Mijn zoon kocht twee jaar geleden een elektrische scooter: “Goed voor het milieu, mam!” Stil, schoon, hij helemaal vrij-en-blij. Alleen: laden deed hij wanneer híj er zin in had. Nu moet hij eerst op de app kijken: wanneer is stroom goedkoop en is er plek op het net? De energietransitie staat opeens letterlijk in onze schuur. Die verschuiving staat haarscherp in de recente Kamerbrief “Decentrale ontwikkeling van het energiesysteem”. De kern: naast centrale sturing, ook keuzes in de wijk, de straat en de raadszaal.
“Energie wordt steeds meer decentraal opgewekt en de energietransitie wordt ook lokaal en regionaal veel zichtbaarder in onze leefomgeving”, staat er. Daarom zal er sterker worden ingezet “op decentrale ontwikkelingen binnen het energiesysteem”. De brief vervolgt dat veel keuzes centraal worden gestuurd of voortkomen uit een centrale bevoegdheid. Daarnaast is nodig: optimale balans van vraag en aanbod, samenhang tussen gebiedsontwikkeling en het energiesysteem en regie vanuit een sociaal-maatschappelijk perspectief. In gewone taal betekent dit: we gaan geen stroom van Groningen naar Maastricht slepen als de daken in Maastricht nog leeg zijn. Dus meer zonnepanelen op schooldaken en lokale windmolens langs bedrijventerreinen. Komt er een nieuwe woonwijk? Dan hoort er standaard een paragraaf bij over netbewust bouwen, denk aan laadpleinen, warmtepompen en kabelruimte. Vergelijk het met een keuken kopen: je vergeet toch ook niet de stopcontacten? En tot slot wordt een plan pas goedgekeurd als omwonenden meeprofi– en dus op de agenda van de raad.
Wat kán en móet een gemeenteraad daarmee?
Via een ministeriële regeling op grond van artikel 6.12 van de Energiewet krijgt de raad straks bevoegdheden om “regels te stellen in het belang van de energievoorziening”. Stel je voor dat een oude fabriek tot lofts wordt verbouwd: de raad kan bepalen dat elke bewoner een vast stroombudget krijgt, zodat het net niet overbelast raakt. In een rijtjeswijk uit de jaren zeventig kan een collectief warmtenet verplicht worden, waardoor tachtig losse warmtepompen ineens overbodig zijn. En op het bedrijventerrein kan een energiehub verschijnen mét subsidie, zolang lokale ondernemers mede-eigenaar worden. Toekomstmuziek? Nee, de gereedschapskist ligt er al.
De komende gemeenteraadsverkiezingen hoeven niets te vertragen. Er zijn een paar dingen die raadsleden vóór maart kunnen oppakken. Organiseer een koffie-avond samen met de netbeheerder. Gewoon een avond waarin bewoners, ondernemers en raadsleden vragen stellen: “Waarom kan ik geen snellader plaatsen voor mijn taxi?” “Waarom is er vertraging in het ontwikkelen van deze bouwlocatie?” Zo ontstaat frisse input voor verkiezingsprogramma’s. Een tweede ding is een snelle ‘energie-APK’ van het gemeentelijk beleid. Passen de omgevingsvisie en het warmteprogramma bij het uitgangspunt “energie dichtbij vraag organiseren”? Inventariseer over welke onderwerpen de raad straks regels kan stellen (bijv. volgordebepaling netaansluiting, drempels voor piek-belasting). De nieuwe raad hoeft dan niet bij nul te beginnen.
Zachtjes aan begint uiteraard de verkiezingscampagne. Energie is een van de belangrijkste thema’s, toch? Hierbij wat gratis slogans. Netcapaciteit vrij? Woningen erbij! Buurtwatt = buurtwinst. Hup voor de energiehub!
Wat als we achteroverleunen?
De Kamerbrief is allesbehalve stoffig; het heeft alles te maken met de toekomst van jouw straat en wijk. Wie nu meedenkt – wethouders, raadsleden, maar ook buren aan de keukentafel – beslist straks mee of mijn zoon zijn scooter om twaalf uur ’s middags of middernacht kan opladen. En of die nieuwe woningen er komen. En of de bedrijven kunnen uitbreiden. Dus pak die brief er deze zomer bij, praat erover in de raad én onder de parasol, en zet vóór de campagne losbarst de eerste stappen. Zet ook de knop om; samen houden we de energierekening en het net in balans in jouw gemeente.