Goeree-Overflakkee is gemeente en RES-regio in één. Bovendien is het als eiland een afgebakend gebied, waar al relatief veel duurzame energie wordt opgewekt. ‘Wij hebben ons RES-bod voor 2030 al gehaald’, zegt Jaap Willem Eijkenduijn, wethouder van onder andere duurzaamheid, niet zonder trots. Een ideale gemeenschap dus om het energiesysteem van de toekomst, volgens de principes van De wereld van B, te verkennen. De aanleiding voor de verkenning is tweeërlei, legt Jaap Willem uit. ‘Enerzijds het actuele probleem van schaarste op het elektriciteitsnet. Ons gebied kleurt nu al donkerrood. De andere reden is fundamenteler: ons energiesysteem verandert. Afnemers zijn steeds vaker ook producent van energie. Dat betekent dat we naar een heel ander energiesysteem toe moeten, niet langer alleen centraal gestuurd, maar decentraal en lokaal. Een systeem volgens De wereld van B.’

Per buurt of wijk kijken naar regie

Voorafgaand aan de verkenning voerde Goeree-Overflakkee in 2022, samen met NP RES, al een systeemstudie uit naar een nieuw energiesysteem, vertelt Andries Middelbos. Hij is vanuit  Coöperatie Deltawind nauw betrokken bij de energiesysteemverkenning. ‘Uit de systeemstudie kwam het ontwikkelen van een lokaal energiesysteem naar voren als een plausibele optie voor een toekomstbestendige, duurzame en betrouwbare energievoorziening op ons eiland’, zegt hij. ‘Die optie is nu onderzocht in de verkenning van De wereld van B op Goeree-Overflakkee.’

Daartoe zetten onderzoekers van adviesbureau Berenschot op een rij wat er nodig is voor de ontwikkeling van zo’n energiesysteem. Zij deden dat in opdracht van de RES Goeree-Overflakkee met een brede groep betrokkenen, zoals Deltawind, de woningcorporatie, het waterschap, de provincie en de netbeheerder. Dat leverde, aan de hand van onder andere vier werksessies met uiteenlopende belanghebbenden, een eindrapport op met dilemma’s en aanbevelingen om te komen tot een decentraal energiesysteem, waarin publieke belangen, lokaal zeggenschap en verschillende vormen van organisatie centraal staan. Daarbij is ook gekeken naar de rol van de gemeente bij drie verschillende vormen van regie: helemaal bij de inwoners, co-creatie tussen inwoners en gemeente, of helemaal bij de gemeente. Een belangrijke aanbeveling is bijvoorbeeld dat per dorpskern, buurt of wijk gekeken moet worden welke vorm van regie het best werkt. 

Geen technische, maar een maatschappelijke transitie

Dat klinkt nog best abstract allemaal. Wat zijn nu de belangrijkste inzichten die de verkenning concreet heeft opgeleverd? ‘Dat we toe moeten van een volledig centraal energiesysteem naar een meer decentraal en publiek aangestuurd systeem, dat betrouwbaar, betaalbaar, veilig en voor iedereen toegankelijk is’, vat Jaap Willem samen. ‘Dat betekent dat we de energietransitie niet meer slechts zien als een technische transitie, maar veel meer als een maatschappelijke. Hoe zorgen we voor een systeem waarin de kosten voor de energietransitie eerlijk verdeeld en betaalbaar zijn voor iedereen? Dat rekening houdt met de omgeving en de wensen van inwoners? Als je op die manier naar de energietransitie kijkt, krijg je andere mensen aan tafel, en dus ook een ander gesprek.’ 

Samenwerken met de lokale gemeenschap is cruciaal in De wereld van B, benadrukt Andries. Daarbij ziet hij in het algemeen co-creatie – gezamenlijke regie van inwoners én gemeente – als meest geschikte optie. ‘Alleen inwoners vragen wat zij willen, werkt niet, net zomin als alleen maar kijken naar de techniek van de energietransitie. Het werkt het best als je laat zien wat er technisch kan, en op basis daarvan met inwoners en ondernemers in gesprek gaat over wat je samen wilt. De rol van de gemeente blijft belangrijk: die moet immers ruimtelijke besluiten nemen.’

Wereld van B toepassen op warmtetransitie

Grootste uitdaging op energiegebied in de komende jaren is volgens Jaap Willem en Andries -  naast bijvoorbeeld duurzame mobiliteit - de opgave om alle huizen en gebouwen op Goeree-Overflakkee duurzaam te gaan verwarmen. ‘We hebben 21.000 woningen in 14 kernen die allemaal van het aardgas af moeten’, zegt Jaap Willem. ‘We gaan dat samen met de inwoners doen en we verkennen nu de mogelijkheid voor de oprichting van een publiek warmtebedrijf.’ In de warmtetransitie kunnen de principes van B uitstekend in de praktijk worden toegepast, aldus Andries. ‘We zullen op lokale schaal bijvoorbeeld elektriciteit gaan omzetten naar warmte. Een goed voorbeeld hiervan is ons plan om dit te gaan doen met een parkeerterrein bij een sportvereniging. Als het doorgaat, kun je daar je auto parkeren onder een zonnedak. De elektriciteit  die dat oplevert, wordt deels omgezet in warm water. Dit gaat vervolgens via een warmtenet naar de drie clubhuizen van nabijgelegen sportverenigingen die warmte nodig hebben.’ ‘Zo creëer je kleine wereldjes van B’, vult Jaap Willem aan. ‘Ons doel is om op zoveel mogelijk plekken in onze gemeente via kleine lokale systemen in onze energievraag te voorzien.’ 

De nu uitgevoerde verkenning is de eerste stap op weg daarnaartoe. De verkenning is aangeboden aan de gemeenteraad en vormt het uitgangspunt voor een energievisie die de gemeente gaat opstellen. ‘We maken daarvoor nu eerst een startnotitie met een projectplan’, aldus Jaap Willem. ‘Daarin beschrijven we welke stappen we de komende tijd gaan zetten op weg naar het nieuwe energiesysteem voor Goeree-Overflakkee.’ De gemeentelijke energievisie dient ook weer als input voor de energievisie van de provincie Zuid-Holland. 

Begin zo snel mogelijk

Welke tips hebben Jaap Willem en Andries voor andere gemeentes of regio’s die met De wereld van B aan de slag willen? ‘Begin zo snel mogelijk en betrek vanaf de start alle relevante belanghebbenden’, adviseert Jaap Willem. ‘Als je nú niet gaat werken aan collectieve warmteoplossingen, word je ingehaald door individuele all-electric-keuzes als warmtepompen. Dat is slecht voor het elektriciteitsnet en het maakt collectieve oplossingen, zoals een duurzaam warmtenet, minder rendabel.’ Met collectieve oplossingen draag je bij aan zo laag mogelijke maatschappelijke kosten, vult Andries aan. Wat betreft de kosten doet Jaap Willem een dringend beroep op de Rijksoverheid. ‘De energietransitie kost heel veel geld’, zegt hij. ‘De kosten van het isoleren en van het gas af halen van huizen kunnen wel oplopen tot vele duizenden euro’s per woning. Dan kom je alleen voor Goeree-Overflakkee al uit op miljoenen euro’s. Gemeenten kunnen die kosten niet zelf voor hun rekening nemen, daar zijn arrangementen vanuit het Rijk voor nodig. Verduurzaming is immers een politieke keuze. Hier zal het nieuwe ministerie van Klimaat en Groene Groei mee aan de slag moeten.’ 

Meer weten?

De verkenning van De wereld van B op Goeree-Overflakkee

Contact

Judith Barendregt, communicatieadviseur gemeente Goeree-Overflakkee
e-mail