‘Jullie lopen langer op dit aardklootje rond dan wij’
Klimaatverandering raakt jongeren het meest, zij leven nu en straks met de gevolgen. Jongeren zijn bereid zich in te zetten voor duurzaamheidsbeleid, bijvoorbeeld in de Jonge Klimaatbeweging of in JongRES. Maar klinkt hun stem duidelijk genoeg om gehoor te krijgen bij bestuurders en volksvertegenwoordigers? In een online-bijeenkomst spraken JongRES’ers, ambtenaren en medewerkers van NP RES erover. In dit verslag een weergave van de bijeenkomst.
In de jeugdliteratuur is het een geliefd gegeven; de jonge held als hoeder van de toekomst. Pluk en z’n vrienden redden de Torteltuin. Stach was alle corrupte ministers te slim af, loste de grote problemen van het land op en werd koning van Katoren. Dit ging vanzelfsprekend gepaard met hindernissen, precies zoals in de echte wereld. Marleen Kristen van JongRES Oost kan erover meepraten. Uit idealisme werd ze actief in JongRES. ‘Ik vind dat jongeren hun stem moeten laten horen, maar hoe doe je dat? Tegenstanders van windmolens komen overal aan tafel, jongeren die veelal voorstander zijn, kennen de wegen niet zo goed in het openbaar bestuur.’ Marleen nam het initiatief voor een webinar om kennis te delen. ‘De vraag is tweeledig,’ zegt ze: ‘Hoe krijg je met JongRES meer massa? Hoe vergroten we onze impact?’
Volksvertegenwoordigers beïnvloeden
De zoektocht begint op het webinar met een verhaal van Pascale Georgopoulou over volksvertegenwoordigers, de leden van gemeenteraden, Provinciale Staten en de waterschapsbesturen. Pascale weet hoe het werkt, ze is raadslid geweest en ook raadsgriffier, de ambtelijk ondersteuner van de gemeenteraad. Nu werkt ze als thematrekker volksvertegenwoordigers bij NP RES.
Volksvertegenwoordigers doen hun werk in beperkte tijd, meestal naast een gewone baan. Het kennisniveau varieert, nieuwe volksvertegenwoordigers moeten zich inwerken. Dit is geen sinecure, de energietransitie is één van de vele opgaven waar volksvertegenwoordigers besluiten over nemen. Ze moeten ook de verschillende vraagstukken in de leefomgeving met elkaar combineren: woningbouw, natuur, water, wegen, landbouw en economische bedrijvigheid. Het is de taak van volksvertegenwoordigers om alle belangen en argumenten te wegen, zegt Pascale. ‘Daarbij is het niet louter de helft + 1, de belangen van de minderheid tellen ook. Volksvertegenwoordigers vertolken bovendien de mondige én de minder goed hoorbare stemmen, zoals die van toekomstige generaties.’
Bestuurlijke context RES
In bestuurlijk opzicht zijn de regionale energiestrategieën iets nieuws. Rijk, provincies en gemeenten werken erin samen, en elke bestuurslaag moet erover besluiten. In hun afwegingen betrekken gemeenteraden allemaal de kwaliteit van de leefomgeving, maatschappelijke betrokkenheid, het energiesysteem en de doelstelling voor het terugdringen van de CO2-uitstoot. De besluitvorming in afzonderlijke bestuurslagen ligt vast, maar voor het geheel zijn er geen formele regels. De RES is gebaseerd op de wil tot samenwerken. Dit is noodzakelijk; de energietransitie is zo complex dat geen enkele partij het in z’n eentje kan bepalen. Maar hoe ga je bijvoorbeeld om met lokale moties en amendementen?
Nu spant het erom
De tijd die er nu aankomt is cruciaal, vertelt Pascale. ‘Naast visies en beleidsnota’s gaat het nu om de uitvoering. Elk plan voor wind en zon komt op een plek terecht, meestal in een gemeente die daarvoor een vergunning geeft. De realisatie kan wel vijf tot tien jaar duren. De afspraak is dat de projecten van de RES in 2025 een vergunning moeten hebben. De komende tijd gaan de raden en Staten dus belangrijke besluiten nemen, in deze periode kan JongRES de volksvertegenwoordigers beïnvloeden.’
Tips & trucs
- De komende tijd is cruciaal voor de besluiten over vergunningen, raadpleeg de RES- coördinatoren over wat er waar speelt. Kies waar je met JongRES je je stem laat horen.
- Probeer een beeld te krijgen van de politieke speelruimte: wat is de opgave, welke thema’s spelen, wie neemt welke positie in? Je kunt je bijvoorbeeld oriënteren bij de griffier, de verantwoordelijk bestuurder of bij raadsleden of Statenleden zelf.
- Het kennisniveau van volksvertegenwoordigers verschilt, help volksvertegenwoordigers door je kennis te delen en het gesprek aan te gaan.
- Herhaal het belang van de omslag naar duurzame energie. Met te veel technische en juridische details begrijpen mensen je minder goed.
- De bestuurslagen werken met drie fasen: beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming. Als het even kan, laat dan bij elke fase van je horen.
- Volksvertegenwoordigers hebben ook een rol in het stellen van kaders (wat willen ze?) en in het controleren van het bestuur en de uitvoering. Je kunt ze op alle rollen aanspreken en uitdagen.
- Het allerbelangrijkste voor JongRES is gemeenteraden en Provinciale Staten aan te spreken op toekomstbestendigheid; de volksvertegenwoordigers ertoe aanzetten na te denken over de periode nadat ze in de raad zitten.
Provincies
Eric Veltink, coördinator Windenergie in Gelderland, vertelt hoe het eraan toe gaat bij de provincie. Hij doet er in z’n werk alles aan om de energietransitie te versnellen. In Gelderland zijn er zes RES-regio’s, voor elk daarvan is er bij de provincie een accounthouder en er zijn inhoudelijk projectleiders voor onder meer aquathermie, zon, wind en geothermie. ‘Met deze mensen proberen we zoveel mogelijk voor elkaar te krijgen. Als we in 2030 klaar willen zijn, moeten we vaart maken met de vergunningverlening. Het wordt krap.’ ‘Sterker sturen op realisatie is belangrijk.’
Ervaringen in Gelderland
Gelderland heeft een windladder met afspraken voor de besluitvorming rond windparken met gemeente, regio en provincie. Het kan zijn dat gemeenteraden in weerwil van de RES windparken tegenhouden, via de energieregio kan de provincie dan besluiten ‘over het hoofd van de gemeente’ een inpassingsplan te maken. Dit gebeurde onlangs in het geval van Energiepark Echteld-Lienden in de gemeenten Buren en Neder-Betuwe. De locatie is opgenomen in de RES maar de gemeente Buren wilde geen medewerking verlenen. Na consultatie van de stuurgroep RES Fruitdelta Rivierenland besloot de provincie een inpassingsplan te starten. Vorig jaar werd besloten om twee andere inpassingsplannen te maken. In Zutphen ging dat in overleg met de gemeente en in Ermelo-Putten op verzoek van beide gemeenten.
Gemeenteraden ontvangen geregeld informatie van actiegroepen zoals Tegenwind, WindWiki of Windalarm die soms aantoonbaar onjuist en vaak suggestief is, vertelt Eric. De informatie van het RIVM daar tegenover stellen creëert een false balance. Meningen zijn van een andere orde dan wetenschappelijke feiten. ‘Een paar zeer felle mensen kunnen de hele raad meetrekken, bijvoorbeeld door onjuiste informatie te delen. Je kunt daar moeilijk vat op krijgen; een aansprekend verhaal is zo uit de mouw geschud maar het onderbouwd weerleggen ervan kan veel tijd in beslag nemen.’
Zoeken naar locaties
In Gelderland is het inpassen van windenergie niet eenvoudig. Binnen de Veluwe en tot een kilometer rond de Veluwe is windenergie niet mogelijk. In een strook tot acht kilometer rond de Veluwe zijn de mogelijkheden beperkt door het voorkomen van de Wespendief, een zwaar beschermde roofvogel. In de overige delen van de provincie zijn er mogelijkheden. Een locatie moet aan veel eisen voldoen om voor windenergie geschikt te zijn. Gebieden worden bijvoorbeeld uitgesloten vanwege Natura 2000, omdat ze deel uitmaken van het Gelders Natuurnetwerk (GNN), buisleidingen, hoogspanningsleidingen, een radarstation of omdat woningen (geluid) en infrastructuur op te kleine afstand liggen. ‘Het is dus een kwestie van zoeken, zoals in de RES is gebeurd, om plekken te vinden waar windparken kunnen worden gebouwd,’ zegt Eric. Het uitgangspunt is een goede ruimtelijke inpassing met goede communicatie en (financiële) participatie van omwonenden.’ Eric ziet dat bij de overheid veel vertraging optreedt, voor hem mag het steviger. Hij zou graag samenwerken met jongeren. ‘Jullie lopen langer dan wij op dit aardklootje rond. Ik kan me voorstellen dat je je mond opendoet in situaties waarin er echt iets te sturen valt.’ Eric pleit ervoor dat Jong RES meer ondersteuning krijgt. Nu gaat alles vrijwillig, terwijl veel valt te organiseren. Dit vraagt volharding en veel tijd. ‘Ik denk dat JongRES beter moet worden gekoppeld aan de RES, zowel inhoudelijk als qua politieke besluitvorming. Ik vind dat een vergoeding vanuit NP RES op z’n plaats zou zijn.’
Tips & trucs
- Ga in gesprek met ambtenaren zoals Eric, zij weten wat er speelt en op welke momenten je je kunt laten horen.
- Laat je horen met een verhaal dat klopt.
- Zoek aansluiting bij bestuurders.
- Denk na over je betrokkenheid bij het besluit.
- Maak als basis algemene informatie die overal te gebruiken is.
- Zoek aansluiting met jongeren op de plek waar het speelt (sociale, media, scholen, poppodium). Het maakt indruk als je met een groep jongeren inspreekt in de raad.
- We moeten het samen doen en de jeugd er niet onevenredig mee belasten.
JongRES
Wat doet JongRES? Hoe gaan ze te werk? Landelijk voorzitter Wouter van der Galiën vertelt dat al jongeren vrijwillig actief zijn in JongRES. Zij laten hun stem horen in de stuurgroepen van RES-regio’s of in stakeholdergroepen. ‘Daarnaast organiseren ze activiteiten, bijvoorbeeld een bustour langs energieprojecten, een festival of een energietransitiespel. De aanpak verschilt.’ JongRES ondersteunt de energieregio’s bij het betrekken van jongeren, er zijn templates gemaakt met algemene tips om jongeren te bereiken. ‘Het vraagt organisatiekracht om jongeren te mobiliseren,’ zegt Wouter. ‘De vrijwilligers hebben daar weinig tijd voor naast hun studie en hun bijbanen. Het zou verschil maken als elke energieregio een werkstudent had die bijvoorbeeld 16 uur betaald kreeg.’ JongRES kreeg van het ministerie van EZK subsidie om activiteiten te organiseren in 2023. Een van de ideeën is om een landelijk Energiefestival te organiseren samen met de Jong Klimaatbeweging. ‘Een festival spreekt jongeren natuurlijk meer aan dan de bestuurlijke arena. Misschien kunnen we daar meer jongeren motiveren om zich in te zetten voor de energietransitie. Het is belangrijk en leuk om samen ergens voor op te komen. Er zijn genoeg studenten rechten en bedrijfskunde die zeggen: ik wil wat ik heb geleerd inzetten om iets te doen tegen de klimaatverandering.’