Dertig energieregio’s in Nederland maakten ambitieuze afspraken in de Regionale Energiestrategieën (RES) over het grootschalig opwekken van duurzame elektriciteit op land. Met het gezamenlijke bod van 55 TWh overschrijden de ambities de doelstelling uit het Klimaatakkoord van minimaal 35 TWh in 2030. Door de snel groeiende vraag naar duurzame elektriciteit is op alle fronten extra inzet nodig. Daarom vroeg het Bestuurlijk overleg Klimaat & Energie aan mevrouw Greetje Bos: ‘onderzoek de randvoorwaarden waaronder het mogelijk is meer dan 35 TWh te verzilveren’. In het advies ‘Bouwen aan de brug, terwijl we eroverheen lopen’ beschrijft zij hiervoor vijf randvoorwaarden.

Het advies: geen nieuwe landelijke doelstelling, wel vijf randvoorwaarden

De afspraken in de RES’en zijn democratisch gelegitimeerd door gemeenteraden, Provinciale Staten en algemeen besturen van waterschappen. Een nieuwe landelijke doelstelling is voor het uitvoeren van de RES’en niet nodig én niet wenselijk. Gesprekken over een nieuwe doelstelling, zeker als randvoorwaarden en daarmee haalbaarheid niet afdoende geregeld zijn, kosten tijd en energie die beter besteed kan worden. Namelijk in het realiseren van de randvoorwaarden en daarmee het uitvoeren van de RES’en. Dat is niet zonder uitdagingen. Het vraagt van betrokken overheden en netbeheerders om gezamenlijk flink de schouders eronder te zetten. Uit alle gesprekken die Greetje Bos voerde en uit werksessies en onderzoek kwamen de volgende vijf randvoorwaarden voor het realiseren van meer dan 35 TWh, die vrijwel alle betrokken partijen onderschrijven.

1. Omgaan met netcongestie
   Netcongestie is blijvend. Stuur als Rijk, decentrale overheden en netbeheerders erop dat hernieuwbare opwek het energienet zo min mogelijk belast. Doe dat door het net zo slim mogelijk te gebruiken en versterken, ook vanuit het oogpunt van maatschappelijke kosten. Stimuleer meer flexibele, intelligente en lokale energiesystemen die minder afhankelijk zijn van het energienet. Reserveer tijdig ruimte voor duurzame elektriciteit bij ontwikkelingen als wonen of bedrijvigheid. Gebruik kennis van de RES-regio’s en netbeheerders bij het plannen van de uitbreiding van netinfrastructuur.
2. Elkaar houden aan gemaakte afspraken
   Bij (nieuwe) bestuurders en volksvertegenwoordigers is soms sprake van een terugtrekkende beweging. Dat vraagt om informatie en uitleg over wat er in de vorige bestuursperiode is gedaan, afgesproken en besloten in de eigen regio. En een duidelijke boodschap van het Rijk over wat er nodig is en waarom. Ook is het nodig dat bestuurders elkaar onderling aanspreken op en helpen bij het naleven van de gemaakte afspraken.
3. Investeer in begrip en acceptatie en verdeel lasten en lusten
   Het helpt als het Rijk voortdurend een consistente boodschap afgeeft over de noodzaak van het opwekken van duurzame elektriciteit op land, los van politieke ontwikkelingen. Een verhaal waarop andere overheden kunnen aanhaken. De uitvoering moet eerlijk en rechtvaardig zijn met aandacht voor lasten en lusten met name voor mensen in de zoekgebieden. Dat betekent eerlijke informatie, ruimte voor lokaal eigendom en fatsoenlijke compensatie voor degenen die rechtstreeks schade lijden.
4. Faciliteer investeringsbereidheid en maak daarmee lange termijn sturing mogelijk
   Het Rijk heeft begrenzing gezet op de subsidie “Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++)” voor projecten boven de 35 TWh. Dit tast de investeringszekerheid aan. Er is duidelijkheid nodig over de toekomst van deze subsidie. Naast investeringszekerheid, biedt dat de overheid de mogelijkheid om te blijven sturen op belangrijke aspecten voor de opwek van duurzame elektriciteit op land, zoals netcapaciteit.
5. Integraal samenwerken voor een goede en versnelde ruimtelijke inpassing
   Werk als overheden (Rijk, provincies, regio’s, gemeenten) continu samen aan de goede ruimtelijke inpassing van opgaven als wonen, stikstof, industrie en natuur. Met oog voor de energie die nodig is voor deze opgaven in de komende decennia. Maak energie een integraal onderdeel van de ruimtelijke puzzel als noodzakelijke voorwaarde voor een goed economisch vestigingsklimaat en een aantrekkelijke woon- en leefomgeving. En gebruik de samenwerking om capaciteit effectief in te zetten en procedures te versnellen.

De titel van het advies ‘Bouwen aan de brug, terwijl we eroverheen lopen’ staat symbool voor wat er in de energieregio’s gebeurt en wat er nog te doen staat. In deze onzekere tijden kan het belang bijna niet groter zijn om aan de slag te gaan met alle noodzakelijke acties voor het realiseren van de randvoorwaarden en daarmee het uitvoeren van de RES’en. Daarin heeft iedereen een rol: van overheden, netbeheerders en bedrijven tot maatschappelijke organisaties en inwoners. Greetje Bos geeft aan dat ze op grond van haar gesprekken het volste vertrouwen heeft dat partijen samen de handschoen kunnen en willen oppakken om te doen wat nodig is.